دوران بارداری شرایط خاصی را به لحاظ وزنی به مادر تحمیل می کند که در این دوران اگر مراقبت های لازم پیش بینی و اجرا نشود ممکن است خطرات زیادی متوجه مادر و جنین گردد. در این دوران با افزایش وزن مادر تغییرات زیادی در ارگانیسم بدن مادر و جنین رخ میدهد. این تغییرات باید به طور مرتب و مناسب، تحت نظر پزشک و با رژیم تغذیه ای متناسب با هر فرد کنترل شود و چناچه وزن مادر یا جنین در حالتی خارج از حالت نرمال و طبیعی خود قرار گرفته باشد باید برای حل و درمان این مساله از متخصصان کمک گرفت. در این مقاله نگاهی خواهیم انداخت به وزن نرمال و متناسب در دوران بارداری، علل افزایش وزن مادر و فرزند، نحوه محاسبه اضافه وزن مادر باردار،عواقب افزایش و کاهش وزن،حل مشکل اضافه وزن.

در دوران بارداری فرآیندی فیزیولوژیکی برای رشد جنین و مادر بصورت ویژه طراحی شده است که افزایش وزن نتیجه این فرایند است والبته  بیشتراین افزایش وزن مربوط به نوزاد است.

دلایل اهمیت افزایش وزن متعادل در دوران بارداری:

کاهش میزان مرگ و میر نوزادان
افزایش وزن متوسط تولد
کاهش شیوع تولد نوزاد با وزن کم

افزایش وزن در دوران بارداری در زنان مختلف متفاوت است، اضافه وزن در مادران جوان و اول زا معمولاٌ بیشتر از مادران با سن بالاتر و چند زا است.

میزان افزایش وزن پیشنهادی برای زنانِ با قد و وزن طبیعیِ قبل از بارداری:

پیشنهاد برای افزایش وزن معمولی در دوران بارداری برای زنانی که قبل بارداری وزن برای قد طبیعی داشته اند حدود ۵/۱۱ تا ۱۶ کیلو گرم است که به علت کم کردن شانس عقب ماندگی رشد داخلی رحم کمی بیش از مقادیری است که در گذشته معمول بوده است.

باید به این موضوع توجه کرد که وزن بیشتر، زایمان را مشکل تر می کند. اگر مادر بر اساس اشتهای طبیعی خود غذا مصرف کند در آخر سه ماه اول بارداری حدود ۹/۰ تا ۸/۱ کیلوگرم ودر ۶ ماه بعدی هر هفته حدود ۴۰۰ تا ۴۵۰ گرم باید افزایش وزن داشته باشد.

اساس و هدف کنترل وزن در دوران بارداری بهبود وضع تغذیه برای مادر وجنین است.

به این نکته توجه نمایید که مشکل اضافه وزن در دوران بارداری ناشی از عدم آگاهی مادر از مقدار اضافه وزن مناسب در طول دوره بارداری است. برای تعیین مقدار اضافه وزن مناسب لازم است بدانیم برای آنکه مادری بتواند نوزادی به وزن ۳ تا ۵/۳ کیلوگرم را بدنیا آورد باید حدود ۵/۸ کیلوگرم اضافه وزن داشته باشد. خانم‌های باردار در هر شرایطی که باشند (لاغر، طبیعی، چاق) باید افزایش وزن متناسب با وضعیت خود داشته ‌باشند بنابراین استفاده از رژیم‌های غذایی محدود برای کاهش وزن خانم‌های باردار چاق توصیه نمی‌شود و باید با توصیه‌های تغذیه‌ای مناسب میزان کالری دریافتی و در نهایت وزن آن را کنترل کرد. ضمنا کاهش وزن در بارداری برای شما مادران باردار مناسب نیست زیرا کاهش وزن با سوختن ذخایر چربی همراه است که می تواند مواد مضری برای جنین در بر داشته باشد. به همین دلیل است که می گوییم شما در آبستنی نباید کاهش وزن داشته باشید. تنها در موارد نادری این کار توصیه می شود که پزشک در صورت نیاز، آن را در موارد خاص توصیه خواهد کرد. شما می توانید با گروه مامایی تان در باره تمرین ها و  ورزش های دوران بارداری مشورت نمایید. همچنین امروزه کلاس های آمادگی برای زایمان شامل، ورزش های دوران بارداری و … وجود دارد.

نحوه محاسبه اضافه وزن مادر باردار

اضافه وزن مادر باردار طبق معیارهای جدید شاخص توده بدنی مادر یا BMI از تقسیم وزن به مجذور قد به متر به دست می‌آید. اگر زنی در آغاز بارداری دارای BMI 8/19 باشد، توصیه می‌شود افزایش کل وزن او بین ۵/۱۲ تا ۱۸ کیلوگرم باشد. اگر این میزان ۸/۱۹ تا ۲۶ باشد، افزایش وزنش باید ۵/۱۱ تا ۱۶ کیلوگرم در طول بارداری باشد و اگر مقدار BMI او بین ۲۶ تا ۲۹ باشد لازم است بین ۵/۷ تا ۱۱ کیلوگرم اضافه وزن پیدا کند. افراد چاق که دارای BMI بالای ۲۶ هستند هم اگر ۶ کیلوگرم وزن بگیرند افزایش وزنشان مناسب است. این افزایش وزن بارداری، ۵۰درصد مربوط به مادر و ۵۰درصد مربوط به جنین و ضمایم بارداری است.

طبیعتا در دوران بارداری افزایش وزنی که از نظر حجم اندام‌‌ها و مایعات است ۵۰درصد وزن افزوده شده را به خود اختصاص می‌دهد. قسمتی از آن به صورت ذخیره انرژی در بافت‌های چربی است که در ۳ ماهه سوم قسمتی از نیازهای افزوده شده سرعت گرفتن تقسیم سلولی به مصرف گرفته می‌شود. در این دوران به علت اینکه حجم ضمایم بارداری گسترده شده، دریافت غذای بیشتر از سوی مادر امکان‌پذیر نیست و مازاد این افزایش وزن پس از زایمان صرف تولید و ترشح شیر می‌شود.

پژوهشگران می گویند به ازای هر یک کیلوگرمی که مادر در دوران بارداری اضافه می‌کند، به وزن جنین ۷ گرم افزوده می‌شود. بر این اساس، ‌مادرانی که در دوران بارداری بیش از ۲۴ کیلوگرم وزن اضافه می‌کنند،‌ نوزادانی ‌به دنیا خواهند آورد که در مقایسه با نوزادان مادرانی که ۸ تا ۱۰ کیلو وزن اضافه می‌کنند به طور متوسط ۱۵۰ گرم سنگین‌تر هستند. به عنوان نمونه، احتمال این که نوزاد با وزن بالای ۴ کیلوگرم به دنیا بیاید،‌ در مادرانی که بیش از ۲۴ کیلوگرم اضافه وزن در دوران بارداری داشتند، دو برابر بیشتر می‌شود. نکته مهم این‌ جاست که نوزادان چاق با احتمال بسیار بالا، در طول زندگی آینده خود افراد چاقی خواهند بود و این امر روی سلامت و طول عمر آن‌ها تاثیر می‌گذارد. همچنین احتمال بیماری‌هایی مانند آسم،‌ سرطان و اتوپی در این کودکان افزایش می‌یابد.

در مجموع یک مادر باید در دوران بارداری چه‌قدر وزن اضافه کند؟

همان طور که قبلا ذکر شد، به گفته محققین، زنی که قبل از بارداری وزن طبیعی داشته، باید در طول دوران بارداری بین ۱۱ تا ۱۶ کیلوگرم وزن اضافه کند. به همین نسبت،‌ مادرانی که قبل از بارداری وزن کم‌تر از طبیعی داشته‌اند و مادرانی که قبل از بارداری اضافه وزن داشته‌اند،‌ به ترتیب باید بیشتر و کم‌تر از این حد وزن اضافه کنند تا خطری متوجه کودک نباشد.

اندازه گیری هفتگی وزن به شما کمک خواهد کرد که کنترل بیشتری بر اضافه وزنتان داشته باشید و ممکن است در برخی مواقع لازم باشد قبل از اینکه میزان افزایش وزن از کنترل شما خارج شود، مقدار یا نوع خوراک خود را تعدیل کنید.

افزایش وزن بیش از حد چه عواقبی خواهد داشت؟

بعضی از دردها و ناراحتی های دوران بارداری با افزایش وزن ارتباط دارند. کمر درد و احساس زمختی و بیقوارگی از موارد شایع این عوارض هستند. البته باید شکرگزار باشیم که مرکز حفظ تعادل به هر حال با این افزایش وزن سریع تطابق کرده و مرکز ثقل بدن ما را مجددا تنظیم می کند. بسیاری از خانمها از تورم پاها و بخصوص در قسمت مچ و قوزک پا شکایت دارند، البته این تورم ناشی از افزایش مقدار خون و آب بین بافتهای بدن است و بطور طبیعی در طول بارداری رخ می دهد و با افزایش وزن ناشی از چاق شدن در حاملگی تفاوت دارد.

حل مشکل اضافه وزن بعد از زایمان؟

قبل از هر چیز، داشتن یک رژیم غذایی سالم در طول حاملگی بسیار کمک کننده خواهد بود، بعلاوه می توانید انواعی از فعالیتهای ورزشی مناسب در دوران بارداری را با نظر پزشک معالجتان انجام دهید. بخش عمده ای از اضافه وزن بارداری شما، پس از زایمان از بین می رود. معمولا بیشتر مادران از در طول ۶ هفته پس از زایمان کاهش وزن قابل ملاحظه ای پیدا می کنند. بعد از زایمان نیز همان تغذیه سالم را ادامه دهید با این تفاوت که بهتر است با یک متخصص تغذیه نیز مشورت کنید تا بخصوص در صورت شیردهی رژیم مشخصی را برای شما در نظر بگیرد. به این ترتیب مقادیر زیادی از اضافه وزن دوران بارداری را در مذت زمان مناسب از دست خواهید داد. با این حال نباید انتظار داشته باشید که اضافه وزنی که طی ۹ ماه ایجاد شده بسرعت کاهش یابد، گاهی به همان مدت زمان یا بیشتر نیاز دارید تا به وزن اولیه خود باز گردید.