کم خونی ناشی از فقرآهن در بارداری
وجود آهن برای ساخت هموگلوبین لازم است و نیاز بدن شما به آهن در دوران بارداری بیشتر از هر زمان دیگری خواهد بود. هموگلوبین، پروتئینی در گلبولهای قرمز خون است و نقش حامل اکسیژن به سایر سلولها را بازی میکند. در طول بارداری، مقدار خون بدن شما افزایش مییابد تا تقریباً به بیش از یک برابر و نیم میزان معمول برسد، در نتیجه شما نیاز به آهن بیشتری برای تولید هموگلوبین بیشتر و در نتیجه رشد نوزاد و جفت دارید. کمخونی در دوران بارداری میتواند تأثیر نامطلوبی در جنین داشته باشد. در این مطلب با کمخونی، دلایل، مشکلات ناشی از آن و راههای پیشگیری و درمان کمخونی ناشی از فقر آهن آشنا خواهید شد.
تاثیر فقرآهن در سلامت مادر و نوزاد
نوزاد شما نیاز آهن خود را به خوبی تأمین میکند؛ او سهم خود را پیش از شما برمیدارد. با این حال، هنوز کمخونی مادر میتواند بر ذخیرۀ آهن کودک در بدو تولد تأثیرگذار باشد و احتمال کمخونی کودک را در سن بالاتر افزایش دهد. کمخونی ناشی از فقر آهن در بارداری میتواند احتمال زایمان زودرس و کم وزنی نوزاد را افزایش دهد. همچنین میتواند خطرمرده زایی یا مرگ زودهنگام نوزاد را نیز افزایش دهد. به همین دلیل، این عارضه را باید بسیار جدی بگیرید. فقر آهن بر سلامت شما نیز تأثیرگذار است. انرژی شما را کاهش میدهد و بدن را در مقابل عفونتها ضعیف میکند. اگر در دوارن بارداری کمخون باشید، در صورت خونریزی شدید هنگام زایمان ممکن است مشکلاتی پس از زایمان برایتان به وجود بیاید؛ احساس گیجی، ضربان قلب تند یا سایر علائمی که ممکن است منجر به بیشتر ماندن شما در بیمارستان شود و شاید به دریافت خون نیاز پیدا کنید. همچنین برخی از تحقیقات نشان میدهد که زنان با کمخونی بیشتر، در معرض افسردگی پس از زایمان خواهند بود.
کم خونی و دلایل ایجاد آن
در اوایل بارداری و به خصوص در سه ماهۀ دوم و سوم بدن شما نیاز به آهن بیشتری دارد ولی متاسفانه بیشتر زنان، بارداری را با ذخیرۀ کم آهن مورد نیاز آغاز میکنند. اگر به جایی برسید که آهن کافی برای تولید هموگلوبین مورد نیاز را نداشته باشید، دچار کمخونی خواهید شد. حالت تهوع حاملگی که منجر به استفراغ شدید شود، داشتن دو یا چند بارداری نزدیک به هم، بارداری دو یا چندقلویی، رژیم غدایی مناسب با فقر آهن و همچنین خونریزی زیاد در عادتهای ماهانۀ پیش از بارداری میتواند احتمال کمخونی شما را بیشتر کند. به همین دلیل، بدن شما در دوران بارداری و پیش از آن نیازمند دریافت آهن بیشتری است. دریافت آهن بیشتر مورد نیاز برای دوران بارداری، از طریق رژیم غذایی چندان امکانپذیر نیست و پزشکانمعمولاً استفاده از مکملهای دارای آهن را برای زنان باردار تجویز میکنند. فقر آهن یکی از رایجترین علتهای کمخونی در بارداری است؛ اما تنها دلیل آن نیست. شما ممکن است به علت نارسایی فولیک اسید یا ویتامین b۱۲ کافی، از دست دادن مقدار زیادی خون، بیماریهای خاص یا مشکلات ارثی در خون مانند کمخونی داسی شکل دچار کمخونی شوید.
علائم کم خونی فقر آهن در بارداری
خستگی، ضعف، تند شدن ضربان قلب، اشکال در تمرکز، تنفس های کوتاه و تنگی نفس، رنگ پریدگی پوست، درد قفسه سینه، سبکی سر و سرگیجه و سر شدن اندامهای انتهایی (دست و پا) از جمله شایعترین علائم کم خونی فقر آهن در بارداری است.
خانمهایی که دو قلو باردار هستند، دو بارداری پشت سر هم داشتهاند، به اندازه کافی از منابع غنی از آهن در برنامه غذایی روزانهشان استفاده نمی کنند یا قبل از دوران بارداری، پریودهای سنگین و طولانی مدتی داشتهاند، بیش از دیگران در معرض ابتلا به کم خونی فقر آهن قرار دارند.
درمان کم خونی در بارداری
قبل از اینکه درمان را به صورت خودسرانه شروع کنید، باید مطمئن شوید که دچار کم خونی فقر آهن هستید یا نه. استفاه بیش از حد از مکمل آهن میتواند خطرناک باشد و به طور بالقوه ریسک آسیب کبدی و…. را افزایش دهد. برای بررسی کم خونی یک آزمایش ساده کافی است و پس از آن پزشک شما میتواند مقدار کافی مکمل آهن را برایتان تجویز کند.
ویژگیهای رژیم غذایی غنی از آهن
یکی از مهمترین نکات برای درمان کم خونی – چه در دوران بارداری و چه در حالت عادی – گنجاندن مواد غذایی غنی از آهن در برنامه غذایی روزانه است. این مواد غذایی شامل سبزیجات برگ سبز تیره مانند اسفناج، گوشت قرمز، مرغ و ماهی و حبوبات، میوههای خشک، نان غنی شده با آهن و ماکارونی یا اسپاگتی غنی شده است.
البته جگر هم منبع عالی آهن محسوب میشود اما مصرف آن در بارداری به دو دلیل اصلا توصیه نمیشود؛ اول اینکه جگر ویتامین A زیادی دارد که برای مادر باردار و جنین مضر بوده و همچنین در این دوران سیستم ایمنی مادر تضعیف شده و احتمال آلودگی میکروبی جگر و سایر امعا و احشاء گاو و گوساله و گوسفند و مرغ و… زیاد است.
مصرف مکمل ویتامین C یا خوردن مواد غذایی که حاوی ویتامین ث هستند (مرکبات، توت فرنگی، کیوی، ملون، سبزیجات برگ سبز، گوچه فرنگی، فلفل دلمهای و… میتواند جذب آهن را در بدن شما افزایش دهد.
یادتان باشد آهنی که در گیاهان یافت میشود، به خوبی آهنی که در گوشت وجود دارد، جذب بدن نمیشود. به همین خاطر وقتی از گیاهان آهندار استفاده میکنید بهتر است به طور همزمان منابع ویتامین ث نیز مصرف کنید تا جذب آهن بالاتر برود. اگرچه برای بعضیها جذب آهن از رژیم غذایی سختتر است و به همین خاطر این افراد باید حتما برای درمان فقر آهنشان از مکمل استفاده کنند.
غذاهای تداخل کننده با جذب آهن در بدن
درست است که ویتامین ث میتواند جذب آهن را در بدن افزایش دهد، اما در مقابل بعضی خوراکیها و نوشیدنیها هستند که با جذب آهن در بدن تداخل دارند از جمله چای، قهوه، نسکافه و لبنیات. بنابراین بهتر است این مواد غذایی را همزمان با قرص آهن یا وعده غذایی آهن دارتان استفاده نکنید. به عنوان مثال به جای خوردن چای یا قهوه با غلات صبحانه، یک فنجان آب پرتقال بنوشید.
پیشگیری از فقر آهن
برای پیشگیری از فقر آهن باید ویتامین ها و مکمل های بارداری را منظم مصرف کنید، وعده های غذایی مناسب شامل غذاهای غنی از آهن بخورید. گوشت قرمز بهترین مورد است، هرچند گوشت طیور و سایر گوشتها نیز منابع مناسبی است. غذاهای غیرحیوانی غنی از آهن شامل حبوبات، عدس، کشمش، خرما، آلو، انجیر، زردآلو، سبزیجاتی که برگ سبز دارند، غلات کامل، آجیل و تخمهها، ملاس چغندرقند، آرد جو دوسر و غلات غنیشده با آهن نیز میتواند منبع خوبی برای دریافت آهن مناسب دوران بارداری و پیش از آن باشد. این را نیز به یاد داشته باشید که بدن شما آهن منابع حیوانی را بهتر از آهن موجود در منابع غیرحیوانی جذب میکند. توجه داشته باشید که از جگر به عنوان منبع آهن استفاده نکنید. بهتر است از جگر در دوران بارداری پرهیز شود، زیرا حاوی مقادیر زیادی از ویتامین a است که میتواند منجر به نقص مادرزادی در نوزاد شود.